W momencie śmierci jednego z małżonków powstaje rozdzielność majątkowa pomiędzy małżonkami. Śmierć małżonka powoduje, że w tym momencie udział każdego składnika majątku dorobkowego wchodzi w skład spadku po nim. Ustalenie wielkości udziałów w majątku wspólnym małżonków oraz ich wartości ma znaczenie w momencie ustalenia wartości udziałów które przypadną spadkobiercom zmarłego małżonka.

Majątek wspólny i majątek osobisty małżonków – co trzeba wiedzieć?

Zasadą jest, że podczas zawarcia pomiędzy małżonkami małżeństwa powstaje pomiędzy małżonkami ustawowa wspólność majątkowa. Taka sytuacja ma miejsce, gdy małżonkowie nie ustalili pomiędzy sobą w drodze umowy innego ustroju majątkowego małżeńskiego. Reguluje to art. 31§1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, który stanowi że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje miedzy małżonkami wspólność ustawowa, która obejmuje zarówno przedmioty nabyte przez oboje małżonków jak i przez jednego z nich w czasie trwania małżeństwa.

W przypadku śmierci jednego z małżonków, wspólność majątkowa małżeńska ustaje z mocy prawa. W takim przypadku zastosowanie mają przepisy mówiące o masie majątkowej, podziale majątku wspólnego oraz zasady dziedziczenia. Masy majątkowe to konkretne rodzaje majątków w małżeństwie. W przypadku wspólności ustawowej wyróżnia się trzy masy majątkowe: majątek wspólny oraz dwa majątki odrębne które należą do każdego z małżonków z osobna. Często zdarza się tak, że w przypadku śmierci jednego z małżonków bardzo ciężko jest ustalić który składnik majątku wchodzi w skład majątku osobistego a który w skład majątku wspólnego. Problem ten jest charakterystyczny w przypadku podziału majątku wynikającego z orzeczenia rozwodu czy śmierci małżonka.

Podział majątku dorobkowego po śmierci jednego z małżonków

Podziałowi podlega tyko majątek który był przedmiotem wspólności ustawowej małżeńskiej. W celu dokonania podziału majątku dorobkowego należy wnieść odpowiedni wniosek do Sądu Rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego (sąd spadku).

Uprawienie do złożenia wniosku wynika z art. 510 § 1 kodeksu postępowania cywilnego i wymienia m.in. następujące kategorie osób:

• małżonków lub byłych małżonków,
• spadkobierców małżonka (także jeśli małżonek zmarł po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej ale przed podziałem majątku),
• następców prawnych małżonka oraz ich spadkobierców,
• współwłaściciel (gdy współwłasność obejmowała przedmioty majątku wspólnego).

Do złożenia takiego wniosku uprawnieni są także w szczególnych przypadkach: wierzyciele których celem jest zaspokojenie swoich roszczeń ze składników majątku, Skarb Państwa, prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.

Podczas przeprowadzenia postępowania o podział majątku dorobkowego, sądu ustala przeprowadzając postępowanie dowodowe dokładny majątek nabyty przez małżonków w czasie trwania małżeństwa. Ma to na celu dokładne i szczegółowe określenie poszczególnych składników wchodzących w skład masy spadkowej. Sąd ustala też jakie zostały poczynione nakłady na majątek wspólny przez każdego z małżonków oraz jakie udziały małżonkowie posiadali. W sprawach o podział majątku wspólnego, duże znaczenie mają okoliczności faktyczne które sąd ustala w trakcie postępowania. Ustalenie przez sąd wielkości udziałów małżonków w majątku wspólnym ma znaczenie w późniejszym określeniu jego wartości oraz składu. Często zdarza się tak, że sąd może zdecydować o ustaleniu udziałów oraz dokonaniu podziału w jednym postępowaniu, zwłaszcza jeśli nie jest ono znacznie utrudnione oraz nie powoduje nadmiernej zwłoki w jego przeprowadzeniu.